6306 Sayılı Kentsel Dönüşüm Kanununda, riskli yapı tanımı ‘ekonomik ömrünü tamamlamış yapı’ olarak yapılmıştır ve yıkılma veya ağır hasar alma riski taşır. Mesela 20 – 30 yıl önce yapılmış olan betonarme bir binada bodrum katındaki rutubetten dolayı kolon kiriş veya hasırdaki donatı demirlerinde oluşabilecek olan korozyon/pas betonun içindeki demire yani iç kısma doğru ilerleyip taşıyıcı sistemi zaafa uğratabilir. Bu da bina için küçük ölçekli depremlerde dahi büyük ve ciddi bir risk oluşturur. Yapı yalnız örneğini verdiğimiz nedenden dolayı çökme riski taşımaz, bunun için pek çok yapı iç ve dış risk etmenlerini sayabiliriz bunlar, yapı iç etmeni, mesela binanın nizami kolon ve kirişlerinin kesilmesi, tekniğine uygun olmayan ezbere kolon kiriş ilavesiyle yapının statiğinin bozulması ve sair benzeri sebepler gibi. Yapıya dış etmenlerden oluşan risklere örnek olarak; yapının arsasının jeolojik olarak uygun olmaması, hafriyat alma sırasında kayma veya yana yatma gibi bitişik binaların verebileceği zararlar, altyapı tünel ve benzeri çalışmalar sırasında oluşabilecek risk tehlikelerini sayabiliriz.
Şimdi yukarıda saydığımız ya da sayamadığımız sebeplerden dolayı oluşan riskli yapının tespitinin hangi organlar tarafından yapılıp resmiyete döktüğünü belirtelim, bunlar; Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, belediyeler, il özel idareleri veya Bakanlıkça lisanslandırılan yetkilendirilmiş kurum ve kuruluşlardır. Bu kurum ve kuruluşlara, ilgili kişiler başvurarak binalarının riskli kapsamda olup olmadığının tespit edilmesini talep edebilirler.
Riskli yapı tespiti için; kat maliklerden birinin veya onun kanuni temsilcisinin müracaatı ile yapılabilir. Riskli yapı tespiti talebi, elektronik yazılım sistemi üzerinden yapılır. Bireyler yapılarını, ilgili bakanlığın yetkilendirdiği lisanslı kurum ve kuruluşlara riskli yapı tespitini yaptırabilirler.
Kat irtifakı veya kat mülkiyetinin kurulmadığından dolayı arsa paylı tapu var ise, arsa üzerinde fiilen bulunan yapının riskli yapı tespiti, yapının sahibi olan arsa payı malikince yaptırılır. Arsa üzerindeki yapının başkasına ait olması ve bunun da tapu kütüğünde belirtilmiş olması halinde, riskli yapı tespiti lehine şerh olan tarafça yaptırılır.
Riskli yapı tespitinde fiyatlar bina oturum metrekaresine göre farklılık göstermektedir. Yaklaşık ortalama 3 katlı olan ve her katı 100 metrekare bir alana oturan binanın riskli yapı tespit ücreti 3 ila 5 bin TL arasında bir değişkenlik gösterir. Apartmanlarda ise riskli yapı tespit ücreti 8-10 bin TL’ye kadar çıkabilir. Bu ücretler her yıl farklı olup güncellenmektedir.
Başvuru üzerine yapılan incelemeler neticesinde, riskli olduğu tespit edilen yapılar, tespiti yapan kurum ve kuruluşlar tarafından Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüklerine veya yetki verilmesi durumunda İdareye bildirilir. Çevre ve Şehircilik İl Müdürlükleri veya İdareler kendilerine iletilen risk raporlarını incelerler ve bu raporlarda eksik veya yanlış hususların bulunmaması halinde diğer uygun bulunan tespitlere ilişkin şerh bildirimleri ile birlikte ilgili tapu müdürlüklerine bildirir.
İlgili bakanlığın onayının ardından binada oturan tüm bina sakilerine binanın riskli olduğuna ve bununla ilgili kararın ivedilikle alınması gerektiğine dair bir yazı gönderilir ve böylece tüm bina sakinleri haberdar edilmiş olur.